του Θάνου Ανδρίτσου
Τα τελευταία χρόνια, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αναφορές και οι προβληματισμοί γύρω από την «κατάσταση εξαίρεσης». Συχνά μελετώνται και οι χωρικές μορφές στις οποίες υλοποιείται, σε περιπτώσεις όπως τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα κέντρα κράτησης κ.ά. Η παρούσα εργασία θα επιδιώξει τη διεύρυνση και ανανοηματοδότηση του «εδάφους εξαίρεσης» μέσα από την εστίαση σε φορολογικούς παραδείσους και Ειδικές Οικονομικές Ζώνες, καταθέτοντας μια ερευνητική υπόθεση για τη σημασία και την εφαρμογή που έχει στην κατανόηση των οικονομικών γεωγραφιών του σύγχρονου καπιταλισμού, η έννοια της «εξαίρεσης». Υπό αυτό το πρίσμα θα κατατεθούν σκέψεις για την άνιση ανάπτυξη και την κατάτμηση σε ζώνες στην εποχή της κρίσης, θέτοντας υπό διερεύνηση τους μετασχηματισμούς του χώρου στην Ελλάδα.
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. Για τη χρήση του όρου «έδαφος εξαίρεσης».
Τα τελευταία χρόνια, και ειδικά μέσα στην κρίση, μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η συζήτηση γύρω από την «κατάσταση εξαίρεσης», την «κατάσταση έκτακτης ανάγκης». Καθοριστικό σε αυτή τη συζήτηση είναι το έργο του Agamben (2007), που μελετά τον όρο από τη ρωμαϊκή μέχρι τη σύγχρονη εποχή και εστιάζει στη συνεισφορά και την αντιπαράθεση των Schmitt και Benjamin. Η βασική υπόθεση, είναι ότι η «εξαίρεση» έχει γίνει κανόνας και «όχι μόνο εμφανίζεται όλο και περισσότερο ως τεχνική διακυβέρνησης παρά ως έκτακτο μέτρο, αλλά και επιτρέπει να φανεί η φύση της ως συστατικού παραδείγματος της έννομης τάξης».
Στην Ελλάδα, σειρά μελετητών αναφέρονται σε αυτή – θετικά ή και κριτικά- προσπαθώντας να αναλύσουν τους ραγδαίους μετασχηματισμούς και τη διαρκή ανατροπή του νομικού και θεσμικού πλαισίου σε ελληνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο (ενδεικτικά, Αθανασίου 2012, Σπουρδαλάκης 2011, Σωτήρης 2013). Συχνά μελετάται και η χωρική μορφή, ο «χώρος εξαίρεσης» ή το «έδαφος εξαίρεσης». Στα πλαίσια αυτά, έχουν δημοσιευτεί σημαντικές έρευνες για εδάφη εξαίρεσης, όπως τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το Γκουαντανάμο, τα κέντρα κράτησης μεταναστών, ακόμα και αστικές ζώνες (ενδεικτικά, Gregory 2006, Schinkel & Van den Berg 2011).
Όμως τίθεται το ερώτημα: Αν κρατήσουμε την ενδιαφέρουσα έννοια της εξαίρεσης, προσεγγίζοντας την εκτός τους σαφούς θεωρητικού πλαισίου της «κατάστασης εξαίρεσης», μπορεί το «έδαφος εξαίρεσης» να αποτελεί μια χωρική οντότητα προς έρευνα, που αναφέρεται σε συγκεκριμένους τόπους οι οποίοι διέπονται από ειδικά, «εξαιρετικά» καθεστώτα και κανονισμούς, σε εδάφη που ορίζονται ως «έξω» από κάποιο «μέσα»; Μπορεί η εξαίρεση να περάσει και στην οικονομική γεωγραφία, κι έτσι να μιλάμε για «Εδάφη Οικονομικής Εξαίρεσης», για εδάφη «οικονομικών ειδικών
